Cynllun Lliniaru Llifogydd Talybont
Bydd yr ymgynghoriad hyn yn cau Dydd Sul 16 Chwefror 2025.
Mae cynllun yn cael ei ddatblygu ar gyfer ardal Talybont mewn ymateb i ddigwyddiad llifogydd afonol rhwng 8fed a 9fed Mehefin 2012, pan ddisgynnodd gwerth mis o law o fewn 24 awr. Cofnodwyd dyfnder llifogydd o hyd at 1.5m ac achosodd hyn ddifrod i hyd at 27 eiddo preswyl. Arweiniodd y llifogydd hefyd at gau yr A487 am rai oriau.
Amcangyfrifwyd bod hwn yn ddigwyddiad difrifol gyda chyfnod dychwelyd o 1 digwyddiad mewn 200 mlynedd (digwyddiad TGB (0.5%)). Mae pryderon hefyd gyda malurion yn rhwystro croesfan yr A487 a graean yn cael ei olchi i lawr yr afon gan leihau cynhwysedd y sianel.
Mae Tebygolrwydd Gormodedd Blynyddol (TGB) yn cyfeirio at y tebygolrwydd y bydd digwyddiad llifogydd yn digwydd mewn unrhyw flwyddyn. Mynegir y tebygolrwydd fel canran. Er enghraifft, mae llifogydd mawr y gellir cyfrifo bod ganddo siawns o 1% i ddigwydd mewn unrhyw un flwyddyn, yn cael ei ddisgrifio fel TGB 1%.
Mae'r tabl isod yn dangos bod y llifogydd yn y senario 'Busnes fel Arfer' yn dechrau yn ystod y digwyddiad llifogydd TGB 50% a rhagwelir y bydd dau eiddo preswyl mewn perygl o lifogydd. Mae hyn yn codi i 31 eiddo preswyl a thri eiddo amhreswyl yn ystod y digwyddiad TGB 1%. Gyda newid yn yr hinsawdd, yn ystod cyfnod y 2080au, mae cyfanswm nifer yr eiddo preswyl ac amhreswyl sydd mewn perygl yn codi i 34 a 3 yn y drefn honno.
| Opsiwn | Math o eiddo | TGB50% (1:2fl) | TGB20% (1:5ml) | TGB10% (1:10ml) | TGB3.33% (1:30ml) | TGB2% (1:50ml) | TGB1.33% (1:75ml) | TGB1% (1:100ml) | TGB0.5% (1:200ml) |
| Busnes fel Arfer (Heddiw) | Preswyl | 2 | 15 | 25 | 27 | 29 | 29 | 31 | 34 |
| Amhreswyl | 0 | 1 | 2 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |
| Busnes fel Arfer (2020au) | Preswyl | 2 | 18 | 27 | 27 | 30 | 30 | 32 | 34 |
| Amhreswyl | 0 | 1 | 2 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |
| Busnes fel Arfer (2050au) | Preswyl | 15 | 27 | 27 | 31 | 32 | 34 | 35 | 35 |
| Amhreswyl | 0 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |
| Busnes fel Arfer (2080au) | Preswyl | 17 | 27 | 27 | 32 | 32 | 34 | 34 | 36 |
| Amhreswyl | 1 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |
Yn y senario Cerdded i Ffwrdd (os yw Cyngor Sir Ceredigion yn dewis datgysylltu neu roi'r gorau i'r prosiect), mae 15 eiddo preswyl ac un eiddo amhreswyl mewn perygl yn ystod y digwyddiad llifogydd 2 flynedd gan godi i 34 preswyl a thri amhreswyl yn ystod y digwyddiad 100 mlynedd. Pan ystyrir newid yn yr hinsawdd, mae hyn yn cynyddu i 36 preswyl a thri amhreswyl yn ystod y digwyddiad 100 mlynedd.
| Opsiwn | Math o eiddo | TGB50% (1:2fl) | TGB20% (1:5ml) | TGB10% (1:10ml) | TGB3.33% (1:30ml) | TGB2% (1:50ml) | TGB1.33% (1:75ml) | TGB1% (1:100ml) | TGB0.5% (1:200ml) |
| Cerdded i Ffwrdd (Heddiw) | Preswyl | 15 | 25 | 27 | 29 | 29 | 31 | 34 | 34 |
| Amhreswyl | 1 | 2 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |
| Cerdded i Ffwrdd (2020au) | Preswyl | 18 | 27 | 27 | 30 | 30 | 32 | 34 | 34 |
| Amhreswyl | 1 | 2 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |
| Cerdded i Ffwrdd (2050au) | Preswyl | 27 | 27 | 32 | 32 | 34 | 34 | 36 | 36 |
| Amhreswyl | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | |
| Cerdded i Ffwrdd (2080au) | Preswyl | 27 | 27 | 32 | 32 | 34 | 34 | 36 | 36 |
| Amhreswyl | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 |
Defnyddiwyd model hydrolig 2016 i asesu'r senario gwaelodlin ac i ddeall risg llifogydd ymhellach. Defnyddiwyd y canlyniadau a dogfennaeth eraill i lywio rhestr o opsiynau posibl a allai reoli llifogydd. Aseswyd pob opsiwn ar gyfer manteision ac anfanteision o ran hyfywedd technegol, risgiau iechyd a diogelwch, adeiladrwydd, effeithiau a chyfleoedd amgylcheddol, a chymorth rhanddeiliaid.
Mae'r tabl isod yn dangos canlyniadau'r ymarfer hwn.
| Senario | Cyfanswm y sgôr cyn pwysoli | Cyfanswm y sgôr wedi'i phwysoli |
| Cerdded i ffwrdd (datgysylltu neu roi'r gorau i'r prosiect oherwydd amodau critigol, risgiau gormodol, neu fuddion sy'n lleihau) | -1005.0 | -2001.2 |
| Busnes fel Arfer (gweithrediadau a phrosesau o ddydd i ddydd sy'n parhau i weithredu heb unrhyw newidiadau neu aflonyddwch sylweddol) | -2.0 | -2.2 |
| DS01 - Ardaloedd storio llifogydd all-lein i fyny’r afon | 6.0 | 5.3 |
| DS02 - Ardaloedd storio llifogydd all-lein i fyny’r afon Leri a Ceulan, uwchraddio pontydd a gwaredu’r coredau presennol | 9.0 | 10.3 |
|
DS03 - Ardaloedd storio llifogydd ar-lein i fyny'r Afon Leri, uwchraddio pontydd a gwaredu’r coredau presennol |
6.0 | 5.7 |
|
DS04 - Ardaloedd storio llifogydd ar-lein ac all-lein, uwchraddio pontydd a gwaredu’r coredau presennol |
7.0 | 7.0 |
|
DS05 - Ail-actifadu hen Sianel y Felin ar Afon Leri a chysylltu â cwlfert llifogydd newydd, ardaloedd storio llifogydd ar-lein ac all-lein, uwchraddio pontydd a gwaredu’r coredau presennol |
0.0 | 1.0 |
|
DS06 - Ardaloedd storio llifogydd i fyny’r afon ynghyd â Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol |
10.0 | 7.2 |
|
DS07 - Ardaloedd storio llifogydd i fyny’r Afon ynghyd â mesurau Adfer Afon |
-7.0 | 6.0 |
|
DS08 - Waliau llifogydd wedi'u codi ar hyd Afon Ceulan a Leri |
5.0 | -2.8 |
|
DS09 - Waliau llifogydd wedi'u codi ar hyd Afon Ceulan a Leri ynghyd â mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol |
0.0 | 3.1 |
|
DS10 - Creu sianelau dau gam ar Afon Leri a Ceulan, uwchraddio pontydd a gwaredu’r coredau presennol |
-4.0 | -1.2 |
|
DS11 - Newidiadau i gronfa ddŵr Craig-y-Pistyll, storfa llifogydd i fyny'r afon ynghyd â mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol |
12.0 | -2.3 |
|
DS12 - Ardaloedd storio llifogydd i fyny’r Afon, mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol ac Adfer Afon |
0.0 | 8.6 |
Y canlyniad roedd rhestr fer o bum opsiwn. Dyma'r opsiwnau yr ydym yn ymgynghori arnynt.
Opsiwn 1 (DS02) – Ardaloedd storio llifogydd all-lein i fyny’r Afon Leri a Ceulan, uwchraddio pontydd a gwaredu’r coredau presennol
Byddai pedair ardal storio yn cael eu dylunio i gronni a chadw dŵr yn ystod llifogydd, gan leihau lefelau brig llifogydd i lawr yr afon, cyn rhyddhau dŵr yn ôl i'r afon ar gyfradd reoledig unwaith y bydd lefelau'r afon wedi gostwng.
Byddai adeiladu'r mannau storio yn golygu cloddio swm sylweddol o ddeunydd, a thra byddai'r rhan fwyaf yn cael eu hailddefnyddio ar y safle i greu byndiau newydd, byddai'n ofynnol i rywfaint o ddeunydd gael ei waredu oddi ar y safle. Mae pob safle ardal storio yn agos at ffyrdd presennol, ond byddai angen rhai darnau byr o lwybrau mynediad dros dro.
Mae'r opsiwn hwn yn lleihau dyfnder llifogydd yn Nhalybont yn sylweddol o'i gymharu â gwaelodlin 'Busnes fel Arfer', gan ganiatáu i fesurau Diogelu Lefel Eiddo ddod yn hyfyw ar gyfer llawer o eiddo hyd at y digwyddiad 1 mewn 100 mlynedd. Mae gwelliant penodol i amlinelliadau llifogydd i fyny'r afon o bont Afon Ceulan ar yr A487 lle caiff llifogydd eu symud ym mhob cyfnod dychwelyd hyd at y digwyddiad 1 mewn 200 mlynedd. Mae hyn yn debygol o ganlyniad i uwchraddio'r bont yn y lleoliad hwn. Mae dyfnder llifogydd hefyd yn lleihau'n sylweddol ar Afon Leri i lawr yr afon o'r A487.
Map o ardal Tal-y-bont yn dangos lleoliad pedair ardal storio llifogydd all-lein, uwchraddio'r bont a gwaredu'r coredau presennol
Opsiwn 2 (DS06) - Ardaloedd storio llifogydd i fyny'r afon ynghyd â Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol
Byddai'r ardaloedd storio llifogydd hyn yn cynnwys tair ardal all-lein, ac un ardal ar-lein. Byddai'r ardaloedd all-lein yn gweithredu ac yn cael eu hadeiladu mewn ffordd debyg i'r hyn a drafodwyd uchod.
Byddai'r ardal storio ar-lein sy'n weddill yn cael ei hadeiladu trwy adeiladu bwnd ar draws y sianel, gyda cheuffos i ganiatáu taith ymlaen heb rwystr ar gyfer yr afon hon yn ystod llifoedd arferol. Yn ystod digwyddiadau glawiad uchel, byddai dŵr yn cael ei gadw y tu ôl i'r byndiau a'u caniatáu i ollwng ar y ddwy lan.
Ymhellach i fyny'r afon ar y cwrs dŵr hwn, o fewn y darn coediog i'r gogledd o Rydfach, byddai argaeau coediog sy'n gollwng yn cael eu gosod ar hyd y cwrs dŵr. Byddai'r rhain yn cadw ac yn arafu llif y dŵr yn ystod cyfnodau o lifoedd uchel, ond yn caniatáu i lifoedd isel arferol basio o dan yr argaeau heb rwystr. Byddai pwll newydd yn cael ei adeiladu i lawr yr afon o'r argaeau coediog.
Byddai pwll mawr all-lein yn cael ei adeiladu ar lan chwith Afon Ceulan, wedi'i gysylltu â'r afon i fyny'r afon ac i lawr yr afon. Byddai hyn yn gweithredu mewn ffordd wahanol i'r ardaloedd storio llifogydd, gan y byddai'n wlyb yn barhaol i ddarparu cynefin i fywyd gwyllt a rhoi buddion ecolegol a dŵr eraill.
Mae'r opsiwn hwn yn lleihau dyfnder llifogydd yn Nhalybont, ond i raddau llai nag Opsiwn 1 uchod. Yn benodol, nid yw'r gostyngiad llifogydd i'r dwyrain o bont Afon Ceulan A487 yn bresennol yn yr opsiwn hwn. Mae'r amlinelliadau llifogydd yn debyg i un y senario Busnes Fel Arfer, gyda dim ond gostyngiad bach iawn yn yr arwynebedd.
Map ardal Tal-y-bont yn dangos ardaloedd storio llifogydd i fyny’r afon ynghyd â mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol
Opsiwn 3 (DS12) - Ardaloedd storio llifogydd i fyny'r afon, mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol ac Adfer Afon
Mae'r opsiwn hwn yn cynnwys yr un Ardaloedd Storio Llifogydd â'r rhai a drafodir fel rhan o Opsiwn 2, yn ogystal â rhai o'r elfennau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol. Byddai rhan o byllau gris clogfeini newydd yn cael eu hadeiladu ar hyd sianel Afon Ceulan rhwng James Street a'r A487, lle mae'r cwrs dŵr wedi'i amgáu gan waliau cynnal sy'n eiddo i'r glannau. Byddai hyn yn helpu i amddiffyn waliau presennol y sianel rhag sgwrio ac erydiad, caniatáu i waddod manach setlo yn y sianel, ac arafu llif y dŵr ar hyd y rhan hon.
Byddai'r coredau presennol yn y rhan i fyny'r afon o Afon Ceulan uwchben Tal-y-bont yn cael eu gostwng i lefel y gwely, a gosodir ramp craig yn eu lle i gynnal y gwahaniaethau lefel. Byddai ailosod y coredau hyn yn gwella llwybr pysgod yn y cwrs dŵr, yn caniatáu symudiad naturiol gwaddodion, a lefelau dŵr is i fyny'r afon, gan ganiatáu mwy o gapasiti ar gyfer storio yn ystod glawiad uchel.
Byddai manteision storio ac amgylcheddol ychwanegol hefyd yn cael eu creu drwy adeiladu dau gefnddyfroedd newydd; un ar dro o lan chwith Afon Ceulan, a'r ail ar hyd Ras y Felin segur ar lan ddeheuol Afon Leri. Byddai'r dyfroedd cefn hyn yn wlyb yn barhaol i greu cynefinoedd newydd, ond maent wedi codi glannau i sicrhau mwy o le storio yn ystod llifogydd.
Byddai nodweddion pwll a reiffl hefyd yn cael eu hadeiladu ar hyd rhannau addas o Afon Ceulan ac Afon Leri. Byddai'r rhain yn darparu gwelliannau amgylcheddol i'r afon, gan greu gwahanol gyfundrefnau llif o fewn yr afon a darparu mannau silio i bysgod.
Map ardal Talybont yn dangos ardaloedd storio llifogydd i fyny'r afon, mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol a mesurau Adfer Afon
Opsiwn 4 - Gwneud y mwyaf, pob un o’r chwe ardal storio llifogydd, mesurau Rheoli Perygl Llifogydd yn Naturiol a mesurau Adfer Afon
Byddai’r opsiwn hwn yn cynnwys pob un o’r chwe ardal storio llifogydd, a’r elfennau hynny o Reoli Perygl Llifogydd yn Naturiol a mesurau Adfer Afon nad ydynt yn gwrthdaro â’r meysydd hyn.
Mae hyn yn cael ei ystyried fel yr opsiwn a ffefrir ar hyn o bryd. Mae'n diogelu pob eiddo mewn digwyddiad llifogydd 1:10 mlynedd a chyfanswm o 23 eiddo preswyl a dau eiddo amhreswyl mewn digwyddiad llifogydd 1:100 mlynedd yn yr hinsawdd bresennol. Mae'r opsiwn hwn yn cynnwys y mesurau canlynol:
- Chwe ardal storio llifogydd ar ardaloedd o dir isel ger yr afonydd, tri ar Afon Leri a thair ar Afon Ceulan;
- Ail-droelli'r cwrs dŵr cyffredin i lawr yr afon o Rydfach ac adeiladu argaeau gwirio cerrig, yn ogystal â phwll newydd yn y rhan i lawr yr afon;
- Argaeau malurion coediog sy'n gollwng wedi'u gosod yn y rhan goediog o gwrs dŵr cyffredin i fyny'r afon o Rydfach;
- Pwll newydd wedi'i adeiladu ar y cwrs dŵr cyffredin i fyny'r afon yng Nghoed Pen-y-banc;
- Argaeau malurion coediog wedi'u lleoli ar hyd y cwrs dŵr cyffredin sy'n llifo i Afon Leri, i'r de o Berthlwyd Fawr;
- Bwnd storio dŵr ffo dros y tir wedi'i adeiladu o fewn cae pori i'r de o Berthlwyd Fawr;
- Pyllau gris clogfeini ar hyd Afon Ceulan rhwng James Street a'r A487;
- Gostwng coredau presennol yn rhan i fyny'r afon o Afon Ceulan a gosod rampiau craig yn eu lle;
- Merddwr newydd ar lan chwith Afon Ceulan; &
- Nodweddion pwll a reiffl newydd ar hyd rhannau addas o Afon Ceulan a Leri
Map ardal Talybont yn dangos pob un o’r chwech ardal storio llifogydd, a’r elfennau hynny o Rheoli Risg Llifogydd yn Naturiol a mesurau Adfer Afon nad ydynt yn gwrthdaro â’r ardaloedd hyn.
Opsiwn 5 - Y camau gweithredu a ddisgrifir yn Opsiwn 4 ynghyd â Sianel Lleddfu Llifogydd
Mae'r opsiwn hwn yn adeiladu ar yr Opsiwn 4 uchod, gan ychwanegu sianel lliniaru llifogydd ar hyd llwybr y ffrwd hanesyddol sy'n mynd i'r de o Afon Leri ychydig i'r dwyrain o groesfan yr A487.
Map o ardal Talybont yn dangos y camau gweithredu a ddisgrifir yn Opsiwn 4 ynghyd â Sianel Lleddfu Llifogydd.
Sut i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad
Llenwch ein harolwg ar-lein: Arolwg Cynllun Lliniaru Llifogydd Talybont
Lawrlwythwch gopi papur: Arolwg Cynllun Lliniaru Llifogydd Talybont
Bydd digwyddiad wyneb yn wyneb yn Nhal-y-bont ym mis Chwefror 2025.
Cliciwch yma i ddarllen ein Hysbysiad Preifatrwydd ar gyfer Ymgynghoriadau
Os ydych yn dymuno derbyn y wybodaeth mewn fformat gwahanol, cysylltwch â ni ar 01545 570881 neu drwy anfon neges e-bost i clic@ceredigion.gov.uk
Gallwch hefyd ofyn am gopi papur yn eich Llyfrgell neu Ganolfan Hamdden leol. Hefyd, mae modd gwneud cais am gopi papur drwy ffonio 01545 570881 neu drwy anfon neges e-bost i clic@ceredigion.gov.uk
Dychwelwch y copïau papur i'ch llyfrgell leol neu i:
Priffyrdd a Gwasanaethau Amgylcheddol Cyngor Sir Ceredigion, Canolfan Rheidol, Llanbadarn Fawr, Aberystwyth, SY23 3UE
Beth bydd yn digwydd nesaf?
Er mwyn sicrhau cyllid ar gyfer gweithredu unrhyw gynllun, rhaid i'r flaenoriaeth fod i ddiogelu eiddo preswyl. Efallai y bydd rhai eiddo masnachol yn gallu cael ei chynnwys o fewn yr economeg.
Amserlen
Rydym yn edrych i gwblhau'r dyluniad manwl cam, yn ystod Blwyddyn Ariannol 2025/26, a fydd yn cynnwys diweddariad i'r Busnes Achos i ofyn am gyllid i weithredu'r opsiwn a ffefrir. Dyma grynodeb o’r gweithgareddau:
Rhagfyr 2024 - Chwefror 2025:
- Ymgynghoriad Cyhoeddus
- Cwblhau Achos Busnes Amlinellol
Ionawr/Chwefror/Mawrth 2025:
• Diweddaru Achos Busnes Amlinellol; &
• Cyflwyno Achos Busnes Amlinellol i Lywodraeth Cymru a chyhoeddi'r Achos Busnes Amlinellol.
Ebrill/Mai/Mehefin 2025 (Cychwyn y gwaith dylunio manwl a gwaith Achos Busnes Llawn):
• Adolygu mesurau posibl i leihau perygl llifogydd ar draws y dalgylch;
• Cynnal arolwg topograffig ychwanegol; &
• Cwblhau'r opsiwn gan ddefnyddio modelu hydrolig.
Gorffennaf/Awst/Medi 2025:
• Cwblhau Ymchwiliad Tir; &
• Gwneud cyfrifiadau Dylunio manwl a lluniadau drafft.
Hydref/Tachwedd/Rhagfyr 2025:
• Pecyn Tendr Dylunio a Gweithredu Manwl Drafft; &
• Cynnal ymgynghoriad cyhoeddus pellach
Ionawr/Chwefror/Mawrth 2026:
• Cwblhau Pecyn Tendr Dylunio a Gweithredu Manwl;
• Datblygu Achos Busnes Llawn; &
• Cyflwyno Achos Busnes Llawn i Lywodraeth Cymru.
Bydd Cynllun Lliniaru Llifogydd Tal-y-Bont ond yn cael ei roi ar waith os byddwn yn derbyn cyllid gan Lywodraeth Cymru yn unol â’r strategaeth Rheoli Perygl Llifogydd ac Erydu Arfordirol gyfredol ar ôl cyflwyno’r Achos Busnes Llawn.